In de jaren zestig stelde een kunstenaar zich een immer veranderende stad voor die vandaag nog veel voelt / utopieën

In de winter van 1956 bezocht de Nederlandse kunstenaar Constant Nieuwenhuys zijn vriend, de schilder Pinot Gallizio, in zijn geboortestad Alba, Italië. Toen hij daar aankwam, merkte hij dat Gallizio nog een paar andere gasten had. Een gemeenschap van Roma-mensen, die jarenlang hadden gekampeerd op het dorpsplein toen ze doorliepen, was door de lokale overheid gedwongen hun caravans te verplaatsen en was op het terrein van Gallizio beland. Ze hadden hun kamp opgezet op een modderig stukje grasland naast een rivier - in de woorden van Nieuwenhuys, 'de meest miserabele plekken' - en bij het ontbreken van de stadspijlers waar ze normaal hun tenten hingen, hadden ze tijdelijke schuilplaatsen gebouwd van benzineblikken en planken.

Tijdens zijn reis bracht Nieuwenhuys veel tijd door met de Roma, praatte met hen en speelde flamencogitaar. Toen hij de tegenslag van de groep zag, bewoog er iets in hem. Later herinnerde hij zich: "Dat was de dag waarop ik het plan zag voor een permanent kampement voor de [Roma-bevolking] van Alba."

Terwijl hij dit idee nastreefde en meer leerde over de manieren waarop de Roma zelf het leven benaderden, werd zijn doel langzaam groter. Wat als, in plaats van een groep mensen te schuilen in één statische structuur, allemaal mensen streefden een mobiele, ambulante, onderling verbonden manier van leven na, en alle structuren weerspiegelden dat? Hoe ziet een stad die is ontworpen voor zo'n levensstijl eruit??

Nieuwenhuys wilde erachter komen. De volgende 15 jaar liet de kunstenaar alles vallen om te werken aan een reeks ver verwijderde multimedia-plannen voor wat hij New Babylon noemde, dat hij beschreef als "een kamp voor nomaden op planetaire schaal." Na tientallen jaren in opslag te hebben gezeten , de kunstwerken doken afgelopen najaar op in een tentoonstelling in het Gemeentemuseum Den Haag, in Nederland. Volgens Laura Stamps, de curator van de tentoonstelling, was het precies op tijd: "Wat hij noemde [nomadisme] is in zekere zin werkelijkheid geworden voor een aantal groepen mensen", zegt freelancers tegen vluchtelingen. "De wereld worstelt om hiermee om te gaan." Volgens haar kan het werk van Nieuwenhuys ons helpen de consequenties en mogelijkheden van onze ultra-mobiele, verbonden wereld te verkennen..

Toen hij aan New Babylon begon, was Nieuwenhuys al een beroemde schilder en beeldhouwer. Hij had zijn vroege carrière doorgebracht als stichtend lid van het COBRA-collectief, een Europese avant-gardistische beweging die voornamelijk geïnspireerd was op kindertekeningen.

"Het kind kent geen andere wet dan hun spontane levenslust en heeft geen andere behoefte dan dit uit te drukken", schreef Nieuwenhuys in het manifest van de groep. Hij zag deze houding als een goed contrapunt van zijn ervaringen in de volwassen wereld, die, schreef hij, "een morbide sfeer van onechtheid, leugens en onvruchtbaarheid" had.

Als moderne steden werden gebouwd om bepaalde levensstijlen uit te sluiten, lag de sleutel tot het terugbrengen van speelsheid misschien niet in kunst, maar in architectuur.

In 1953 verliet Nieuwenhuys COBRA en ging in gesprek met de New Situationists, een groep kunstenaars en activisten die ervan overtuigd was dat die twee bezigheden met elkaar verweven waren. Met de hulp van deze interdisciplinaire groep verkende hij zijn ideeën over het hedendaagse leven en begon na te denken over manieren om het te veranderen.

Na een korte periode in Londen, waarin hij dagelijks door de recent gebombardeerde stad wandelde, merkte hij dat hij gefixeerd was op hoe stedelijke omgevingen de levensstijl van hun burgers beperken. Zoals de curator Mark Wigley later schreef, zag Nieuwenhuys uiteindelijk de moderne stad als 'een nauwelijks vermomde mechanisme voor het extraheren van productiviteit', waar alles, van de algemene lay-out tot de structuur van individuele gebouwen, specifiek gedrag stimuleerde van mensen die daar woonden.

Het was zijn bezoek aan Alba dat al deze ongelijke discussies bij elkaar bracht. Als moderne steden werden gebouwd om bepaalde levensstijlen uit te sluiten, lag misschien de sleutel om de speelsheid en vrijheid van de jeugd terug te brengen niet in de kunst, maar in de architectuur. Naarmate het oorspronkelijke plan van Nieuwenhuys voor een permanent Roma-kampement verder reikte, verliet hij snel al zijn andere werk en verkocht hij zijn oude COBRA-schilderijen om deze nieuwe onderneming te financieren. Nadat zijn vriend, de theoreticus en filmmaker Guy Debord, het opkomende project 'Babylon' noemde, stak Nieuwenhuys er een 'nieuw' voor op, ter ere van drie opwindende steden die al bestonden: New York, New Delhi en New Orleans. Toen ging hij aan het werk om het tot leven te brengen.

In Nieuwenhuys 'visie was New Babylon een stad gebouwd voor een specifiek aspect van de menselijke persoonlijkheid: wat hij noemde Homo ludens, of "de speelse man." Nadat automatisering voor productie zorgde, dacht hij, zouden mensen vrij zijn om puur creatief te zijn en een omgeving omarmen die dit mogelijk maakte. Daartoe zou elke afzonderlijke structuur in New Babylon worden gemaakt van onderling verbonden eenheden die "sectoren" worden genoemd. De burgers van New Babylon zouden deze sectoren naar believen kunnen herschikken om verschillende soorten ruimten te creëren en de esthetische omgeving binnen elke sectorkleur kunnen aanpassen, temperatuur, licht, textuur - met behulp van "technische werktuigen" die ze ronddreven.

Nieuwenhuys geloofde dat het creëren van deze ruimtes, en het onderzoeken van die gemaakt door anderen, een lang sluimerende jeuk in de menselijke psyche zou krassen. In New Babylon, "is het leven een eindeloze reis door een wereld die zo snel verandert dat het voor altijd een andere lijkt", schreef hij. "Concurrentie verdwijnt ... barrières en grenzen verdwijnen ook."

Toen het verkrijgen van deze ideeën moeilijk bleek, heeft Nieuwenhuys een aantal verschillende mediatypen samengesteld. "Hij probeerde een heleboel manieren om zijn boodschap over te brengen - alles wat binnen zijn bereik lag", zegt Stamps. Hij construeerde miniaturen in staal en plexiglas, om laag op laag van aangepaste stadsarchitectuur te onthullen, en plaatste ze over kaarten van Nederland, Europa en de wereld. (Deze foto toont zijn huisdierenaap, Joco, bovenop een vroege miniatuur.)

Hij schreef een gedetailleerd manifest, compleet met definities van relevante termen en profielen van de ideale burgers van de stad. Hij maakte collages, schilderijen, tekeningen en modellen van alles wat hij dacht dat de stadsbewoners uiteindelijk zouden kunnen bouwen: enorme helixvormige torens, sierlijke atria met ronde daken, onzekere stapels boxy-sectoren verbonden door ladders.

In 1960 schetste hij in een toespraak voor een full house in het Stedelijk Museum in Amsterdam zijn plan in wat Wigley een 'militante toon' noemt, waarbij hij misschien de meest complete versie van zijn plannen deelde. De onderling verbonden sectoren van Nieuw Babylon zouden rusten bovenstaande bestaande steden, geschorst op zuilen zoals die de Roma verloren toen ze uit het stadsplein van Alba werden gegooid. Auto's zouden worden gedegradeerd naar de aarde beneden, achtergelaten om te rijden op wegen die waren geplaveid bovenop de ruïnes van wat ooit fabrieken waren, en boerderijen en natuurreservaten zouden ook dat lagere landschap markeren. Alle daken zouden dienen als openluchtterrassen.

Uiteindelijk heeft Nieuwenhuys zelfs een aantal meeslepende omgevingen gebouwd, die hij onthulde op verschillende museale tentoonstellingen. Binnenin "kon je een beetje ervaren hoe het was om een New Babylonian te zijn", zegt Stamps. Een voorbeeld, weer opgemaakt voor de tentoonstelling van het Gemeentemuseum vorig jaar, is 'Speelse trappen', een werk uit 1968 waarin dunne houten platforms aan het plafond hangen door dunne zwarte kettingen. Elk hangt op een ander niveau, om een soort driedimensionaal klimmen mogelijk te maken.

Hoewel de individuele architecturale beslissingen van Nieuwenhuys misschien geen water hebben vastgehouden - er zijn er sindsdien veel meer teruggekomen, en ze zijn ronduit bekritiseerd door ontwerpers van stedenbouwkundig ontwerp - waren hun motiverende ideeën krachtig en tegen het einde van de jaren zestig en vroege jaren zeventig had ten minste een deel van zijn algemene geest gewreven op de grotere bevolking. Andere culturele bewegingen begonnen met het aanhalen van New Babylon als een invloed. "Ze bedoelen Nieuwenhuys gelijk te geven in zijn profetie", schreef een verslaggever over de Provos, een groep jonge opofferingsbroek die de politieke tradities probeerde te verstoren en wiens slogan "provoceren!" Was. Uiteindelijk wonnen ze een zetel in de Amsterdamse gemeenteraad , waar ze lobbyden voor autodelen, een openbaar fietsnetwerk, belastingen op luchtverontreiniging en gratis beschikbare anticonceptiemiddelen.

En dan, in 1974 - na 15 jaar leven en ademen van deze nieuwe wereld - stopte Nieuwenhuys. Aan het einde van een grote tentoonstelling in het Geemeentemuseum Den Haag, verkocht hij al zijn New Babylon-werken aan het museum en keerde terug naar de schilderkunst. "Dit was voor zover ik kon gaan," zei hij later. "Het project bestaat ... Het is veilig opgeborgen in een museum, wachtend op gunstiger tijden." (Nieuwenhuys overleed in 2005.)

Volgens Stamps zijn die tijden misschien eindelijk gekomen. Ze ziet tinten van de ideeën van Nieuwenhuys in alles, van de vluchtelingencrisis tot slimme huizen. "Het netwerk dat Constant voor ogen stond, met [sectoren] die allemaal met elkaar verbonden waren, kan vergeleken worden met de digitale netwerksituatie waarin we vandaag leven", zegt ze. Ze merkte ook een invloed op jonge kunstenaars op, die volgens haar aangetrokken worden tot experiëntiële installaties en niet bang zijn voor politieke expressie. "Veel kunstenaars voelen zich tegenwoordig sterk vanwege een project als dit," zegt ze. Sterk - en Nieuwenhuys zou ook hopen, speels.