Gelegen op meer dan 400 mijl ten zuidoosten van de Congolese hoofdstad, Kinshasa, is de stad afgelegen en verarmd. Werknemers op de plantages maken slechts $ 19 per week, en velen hebben te weinig om te eten. De helderwitte galerij, een gloednieuwe instelling waarvan de reikwijdte nog moet worden bepaald, onderscheidt zich niet alleen tegen de rode aarde en weelderige begroeiing van haar omgeving, maar als een tegenstrijdige extravagantie.
De galerij is de nieuwste ontwikkeling in een lopend project dat aanleiding geeft tot verhit debat. Kan kunst worden gebruikt om de economische uitbuiting van de plantage-economie aan te pakken die eeuwenlang Afrika heeft geteisterd zonder op een bepaald niveau een bron van exploitatie te zijn??
De plantagearbeiders van Lusanga hadden nog nooit een kunstgalerie gezien vóór de inhuldiging van de galerij, een ceremonie met de titel "The Repatriation of the White Cube", maar meer dan 2000 mensen namen deel aan de festiviteiten. Er was muziek, dans en de ceremoniële verbranding van een visnet dat over de buitenkant van de galerij was gedrapeerd.
Zowel buitenlandse als lokale kunstenaars namen deel, waaronder het collectief van de galerie, Cercle d'Art des Travailleurs de Plantations Congolaise (CATPC), een groep van 12 Kongo-gebaseerde kunstenaars die kunst zien als een hulpmiddel voor de economische ontwikkeling van de hele Lusanga-gemeenschap.
De witte kubus in aanbouw bij LIRCAEI. © Thomas Nolf / Courtesy CATPC en IHAKunstenaar Mathieu Kasiama stopte met school van 10 jaar oud toen zijn vader, een palmnootsnijder voor plantages Lever Zaïre, stierf. Hij werkte aan het verbouwen van gewassen, het snijden van palmnoten en het knippen van haar voordat hij lid werd van de CATPC als 'een kans om een beetje werk te hebben'. Eerder dit jaar reisde hij naar New York om zijn werk tentoon te stellen op SculptureCentre in Long Island City - de de eerste keer dat hij Lusanga verlaat, en de eerste keer dat hij bij een kunstinstelling is geweest.
Sinds hij lid werd van de CATPC, zegt Kasiama: "Ik heb veel tijd doorgebracht in eenzaamheid, met diepe gedachten, en kunst laat me toe om ze vorm te geven."
Een bezoeker die Luc Tuymans ziet Mwana Kitoko door Carsten Holler's ondersteboven bril in een van de Kisendus. © Thomas Nolf / Courtesy CATPC en IHATot de creaties van de CATPC behoren rivierslib sculpturen, gedigitaliseerd met behulp van een 3D-scanner, verzonden naar Europa, en gegoten in chocolade met Congolese cacaobonen, het product van plantages zoals het hunne.
Deze chocoladesculpturen zijn tentoongesteld in musea en galerieën in Berlijn, Amsterdam, Middlesbrough en New York. De winst van de kunstwerken bedraagt nu ongeveer $ 100.000, wat overeenkomt met 101 jaar aanplantingswerk - die allemaal teruggaan naar het collectief.
CATPC-kunstenaar Jeremie Mabiala en zijn beeldhouwwerk De kunstverzamelaar in de White Cube. © Thomas Nolf / Courtesy CATPC en IHADe nieuwe galerij maakt deel uit van het Lusanga International Research Centre for Art and Economic Inequality (LIRCAEI) - een conferentiecentrum, bibliotheek en kunstgalerie ontworpen door het Nederlandse architectenbureau OMA van Rem Koolhaas. Naast zijn functie om kunst te tonen aan de mensen van Lusanga, is de White Cube (eigenlijk een onregelmatige hexahedron) symbolisch. De organisatoren zeggen dat de muren van de galerijen een "witte" cultuur vertegenwoordigen en een nieuwe betekenis krijgen wanneer ze in een deel van Afrika worden geplaatst, Joseph Conrad genaamd The Heart of Darkness. Er is een lange traditie van kunst die in Afrika is gecreëerd - van oude gravures tot hedendaagse kunst - weggetrokken van het continent om te worden verkocht in westerse hoofdsteden zoals New York, Amsterdam en Londen. De kubus weerspiegelt op de een of andere manier de terugkeer van dat culturele kapitaal naar waar het is gemaakt.
De winning van cultureel kapitaal volgt natuurlijk een lange geschiedenis van de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen, waaronder Congolese palmolieplantages. De Belgische koning Leopold II vestigde in 1885 de vrije staat Congo als een persoonlijke kolonie en gebruikte dwangarbeid om ivoor en rubber te winnen. In 1911 werd het land daar toegewezen aan de Britse Lever-broers, die later samenwerkten met Nederlandse margarinefabrikanten om conglomeraat voor consumptiegoederen Unilever te vormen, om palmolieplantages op te richten, waarmee consumentenartikelen zoals Sunlight-zeep kunnen worden gemaakt.
Lusanga, ooit bekend als Leverville, was tot 2009 de thuisbasis van Unilever-plantages, toen ze werden verkocht aan een bedrijf genaamd Feronia, dat grondstoffen blijft produceren voor Unilever-producten.
De CATPC produceerde aanvankelijk hun werken op een plantage van Feronia, van 2012 tot 2014, voordat de eigenaars van gedachten veranderden over het project en de artiesten eruit schopten. Nu, met fondsen die afkomstig zijn van hun kunst, is de CATPC van plan om hun eigen land aan te kopen voor meer gediversifieerde, duurzame boerderijen, of 'post-plantages', die een einde zouden maken aan meer dan een eeuw laagbetaalde of onbetaalde arbeid verricht voor buitenlandse koningen en aandeelhouders.
CATPC-lid Mulela Mabamba in een traditionele Bapende Mugangi. © Thomas Nolf / Courtesy CATPC en IHAUnilever, nu een van 's werelds grootste conglomeraten, heeft actief kunsttentoonstellingen gesponsord, waaronder een reeks installaties in de Londense Tate Modern-galerij. Omdat deze tentoonstellingen gedeeltelijk zijn betaald met de winst van Congolese arbeid, zouden de Congolezen een prominentere plaats in de hedendaagse kunst moeten innemen, volgens de Nederlandse kunstenaar Renzo Martens, directeur van een onderzoeksproject dat het Instituut voor Menselijke Activiteiten wordt genoemd (IHA ) en een van de belangrijkste drivers achter het Lusanga Center.
Martens ziet zijn werk met de mensen van Lusanga als een wederzijds voordelige poging, waar hij zijn ervaring met het gebruik van kunst om commentaar te geven op de wereld brengt en, onder andere, inzicht in oorlog, hongersnood en de gevolgen van kolonialisme en zijn honger naar grondstoffen, van palmolie tot goud tot coltan.
"Het is zo vreemd dat kapitalisme, betaald voor je kapitaal, alleen zou werken voor rijke mensen", zegt hij. Mensen die brute economische, sociale en politieke ontberingen hebben doorstaan, hebben een inzicht in de wereld die iedereen kan en moet leren van.
"Aan de ene kant zijn er mensen die de hele dag moeten werken en zwijgen, en andere mensen elders in de wereld mogen dat denken, erover kritiseren en er commentaar op geven, alternatieven bedenken", zegt Martens. "Dat is een heel vreemde, in mijn gedachten, onderscheid, een heel vreemd type apartheid."
Renzo Martens voor de Kisendus die de eerste tentoonstelling van LIRCAEI organiseert. © Thomas Nolf / Courtesy CATPC en IHAMartens 'droom om te helpen' de jungle op te knappen ', zoals hij het project beschreef The Guardian, is onder vuur komen te liggen. Ania Szremski, redacteur van kunstblog 4columns, heeft Martens beschuldigd van optreden als een "parachute springende, blanke, westerse goedgevoede". Ze impliceert dat Martens, om zijn eigen carrière als kunstenaar te bevorderen, de bevolking van Congo exploiteert op manieren die de acties van Unilever en King weergaven. Leopold II.
De Amerikaanse curator Jarrett Gregory, die de CATPC in Congo bezocht, zegt: "een van de redenen waarom ik wilde gaan was omdat het een zeer controversieel project was en ik wilde de kunstenaars ontmoeten en zien hoe het was op de grond ... het voelde echt aan opwindend voor mij wat ze aan het doen waren. "
Ondanks de controverse biedt het nieuwe kunstcentrum op zijn minst enkele Congolese plantagearbeiders - die voorheen de educatieve en economische kansen ontkenden die gebruikelijker zijn in de rijkere landen - meer bij te dragen aan de wereldeconomie en tegelijkertijd het begrip van de tekortkomingen te verbeteren.
Kunstinstellingen worden er vaak van beschuldigd hun publiek te vervreemden. Maar van de White Cube, een gebouw dat - althans in Lusanga - eruit ziet alsof het misschien rechtstreeks uit de ruimte is gekomen, zegt Mabiala eenvoudig: "het is ons huis."