De 'Black Mozart' was zo veel meer / zwarte geschiedenis

De 40 jaar tussen de Amerikaanse Revolutie en de nederlaag van Napoleon schonk de wereld een prachtige muziek. Van de strijkkwartetten van Haydn, via de symfonieën van Mozart tot de oogverblindende werken voor piano van Beethoven - een muziekliefhebber kon voor altijd door de periode heen peddelen. Maar een groot figuur van de leeftijd wordt vaak genegeerd: Joseph Bologne, ook bekend onder zijn nobele titel de Chevalier de Saint-Georges. Dit is jammer. Een persoon van Bologne's talenten - muzikaal en militair - is indrukwekkend, ongeacht het tijdperk. Dat Bologne zwart was en bloeide in een racistische samenleving, is opmerkelijk.

Bologne werd geboren in Guadalupe, een Franse kolonie in het Caribisch gebied, in 1745. Zijn vader was een rijke plantage-eigenaar, zijn moeder een zwarte slaaf. Als een kind met een gemengd ras genoot Bologne aanzienlijke vrijheid en ging uiteindelijk studeren in Frankrijk, waar hij zich snel vestigde in het leven van een rijke verlichte Parijzenaar. "Bologne had toegang tot alles wat geld als jonge man kon kopen", legt Chi-chi Nwanoku, oprichter van Chineke, uit! Orchestra, voor musici van etnische minderheden. Het hielp dat zijn vader afkomstig was uit een 'aristocratische familie', voegt Nwanoku eraan toe.

Maar als de jeugd van Bologne comfortabel werd doorgebracht, was onverdraagzaamheid nooit ver weg. Franse rassenwetten betekenden dat hij de titels van zijn vader niet kon erven. Het werd slechter toen hij 12 was in 1762. Nieuwe wetgeving dwong zwarte mensen die in Parijs woonden om zich bij de staat te registreren. Toch konden sommige zwarte burgers het sociale systeem van Frankrijk scrabble. Een bevrijde slaaf was de Parijse middenklasse binnengegaan en had een schermzaal geopend. Van zijn kant was Bologne een uitstekende schermer. "Vanwege zijn successen bij het schermen, kreeg hij veel respect van zijn collega's", zegt Nwanoku.

Maar als de talenten van Bologne met een zwaard indruk maakten op tijdgenoten, was het zijn vaardigheid met een boog die hen verbaasde. Bologne was een uitstekende violist. Hij componeerde ook voor het instrument. "Het is geen toeval - en vertelt ons veel - dat Mozart notitie-voor-noot van een vioolconcert van Bologne naar een van zijn eigen [stukken] heeft gekopieerd", zegt Nwanoku. "Ik geloof dat de vioolconcerten van Bologne technisch veeleisender zijn dan die van Mozart," vervolgt ze. Sommige stukjes van Bologne "strekken zich immers tot een octaaf hoger uit." De opera's en kamerstukken van Bologne zijn ook eersteklas. Voor William Zick, oprichter van een website over zwarte klassieke muzikanten, was Bologne "een volwaardig lid van de wereld van de klassieke compositie in de 18e eeuw." Deze opinie werd destijds gehouden. Een krant meldde dat het werk van Bologne "het grootste applaus ontving".

Gezien dit alles is het niet verrassend dat Bologne bekend werd als de 'Black Mozart'. Hij stopte daar niet. Hij leidde een prestigieus Parijse orkest en trad vaak op voor koningin Marie-Antoinette. Op een persoonlijk niveau zou het pre-revolutionaire Frankrijk opvallend tolerant ten opzichte van ras kunnen zijn. Maar om één biografie te citeren, de maatschappij was altijd 'ambivalent' over het succes van Bologne. Zo kon hij bijvoorbeeld de leiding van de Parijse Opera niet op zich nemen omdat collega's weigerden orders van een "mulatto" op te nemen. Elders beweerde Voltaire dat "mulatten ... deze impuls van gevoel en genialiteit, die alleen nieuwe ideeën produceert, hebben afgewezen." zegt Zick, racisme beperkt "de artistieke waarde van [Bologne's] muziek."

Deze attitudes brachten Bologne in de politiek. Toen hij Londen bezocht, ontmoette hij abolitionisten zoals William Wilberforce. Hij deed vergelijkbaar werk in Frankrijk. De revolutionaire chaos die Frankrijk na 1789 overspoelde, bood ook nieuwe kansen. Ondanks zijn persoonlijke verbondenheid met de koningin, voegde Bologne zich bij de revolutionaire Nationale Garde in 1789. Het jaar erna werd hij kolonel van het "Legioen van Sint-Joris", het eerste volledig zwarte regiment dat ooit in Europa heeft gevochten. Er was veel te doen: het revolutionaire Frankrijk was in oorlog met al zijn buren. Bologne vocht goed en beschermde Lille tegen een Oostenrijkse aanval. Hij stopte ook de stad van vallen naar de vijand nadat een andere officier overgelopen.

Met andere woorden: Bologne pionierde niet alleen zwarte muziek in Europa, hij was ook een pionier in het zwarte politieke leven. Maar net als in de culturele sfeer beperkte vooroordeel zijn opties. Na druk van andere soldaten werd zijn volledig zwarte regiment ontbonden. Bredere politieke veranderingen hielpen nauwelijks. Naarmate de revolutie voortging, werd het meer paranoïde en autoritair. Halverwege 1793 hadden radicale Jacobijnen onder leiding van Maximillian Robespierre de macht overgenomen in Frankrijk. Het loutere vermoeden van contra-revolutionaire sympathieën zou de dood kunnen betekenen. Bologne zelf zat bijna een jaar gevangen. Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan was een slavenopstand in de Franse kolonie Saint-Domingue (het moderne Haïti) verworden tot een vicieuze rassenoorlog. Frankrijk schafte de slavernij in 1794 af, maar het geweld in Saint-Domingue maakte zelfs blanke liberalen nerveus. Bologne's anti-slavernij standpunt werd gemarginaliseerd.

Inderdaad, toen Bologne stierf in 1799, negeerden de kranten voorzichtig zijn radicale politiek. Ze concentreerden zich in plaats daarvan op zijn muzikale nalatenschap. Maar zelfs dat was vergeten in de 19e eeuw. Romantische componisten als Beethoven en Schubert waren populairder. Racisme heeft ongetwijfeld ook een rol gespeeld. Zoals Claude Ribbe, een vooraanstaand historicus van Bologne, heeft geschreven: "geschiedenisteksten hebben weinig te zeggen over [Bologne], of over de miljoen slaven die naar de Franse Antillen zijn gedeporteerd," maar "Voltaire wordt geëerd als de meest briljante humanist en Napoleon als de meest glorieuze man van de staat. "

Deze houding is echter aan het veranderen. "In Frankrijk zijn er tegenwoordig klassieke muzikanten en fans die de muziek van [Bologne] vergelijkbaar vinden met die van Mozart", legt William Zick uit. Verschillende opnames van zijn muziek zijn nu beschikbaar, en hij wordt vaak in concert gespeeld. Een documentaire uit 1997 over zijn leven is net opnieuw uitgebracht voor dvd. Een straat in Parijs draagt nu zelfs de naam van Bologne. Over de tijd: Joseph Bologne verdient het om te worden herinnerd, en niet alleen als een "Black Mozart."