Eonen later blijven palmbomen - hun aanwezigheid, hun herkomst, hun komen en gaan - een veelbesproken onderwerp van discussie in Athene. "Iedereen die ik tegenkom, heeft een palmboomverhaal", zegt Navine G. Khan-Dossos, een kunstenaar en een relatieve nieuwkomer in de stad, voor wie de palmverhalen een "micro-obsessie" zijn geworden. Er is er een die ze hoort meer dan en nog een keer: dat de Atheense regering op een bepaald moment in de 19e of 20e eeuw op een vernietigende palmboom vloog en de straten van de lange, slanke bomen scheerde om de stad een soort van culturele make-over te geven, weg van het midden Oosterse esthetische trends en Europese.
Het lijdt geen twijfel dat de stad sinds de jaren 1800 veel palmen heeft verloren, toen, zoals een historicus het beschrijft, het bekend stond om "zijn palmbomen, zijn kamelen en zijn moskeeën." De stad moest duizenden nieuwe vrachtwagens in uit Noord-Afrika toen zij de Olympische Spelen in 2004 organiseerden. Maar was de palmicide een daad van historische witwassen? Kun je de culturele identiteit van een plek veranderen door de bomen te verwijderen?
'De ontvangst van de ambassadeurs in Damascus', een anonieme Venetiaanse schilderkunst uit 1511, zet het tafereel met een handpalm. (Afbeelding: WikiCommons / Public Domain)
Het doelbewust verwijderen van palmen is niet zo moeilijk voor te stellen. In veel opzichten is Griekenland een land dat wordt gevangen tussen regio's. Hoewel het zowel continentaal als politiek stevig Europees is, vanwege zijn lange periode onder Ottomaanse overheersing, deelt Griekenland "culturele trekken met landen in het Midden-Oosten en met landen rondom de Middellandse Zee", vertelde Artemis Leontis, een professor in het Nieuwgrieks, de Internationale zakelijke tijden in 2011. Terwijl de palm een hele reeks associaties aanbood - christelijk martelaarschap, islamitische devotie, tropische ontspanning - diende het gedurende vele eeuwen grotendeels als een soort symbolische afkorting voor het mondiale oosten. "In de oriëntalistische schilderkunst in de 18e en 19e eeuw, krijg je altijd deze palmen", zegt Khan-Dossos. "Als Athene besliste dat ze wilden af te breken van deze [associatie], dan verwijdert het verwijderen van die boom die snelkoppeling."
Probeer daadwerkelijk bewijs te vinden van een complot tegen palmen, en de dingen worden modderig. Sommigen die het verhaal doorgeven plaatsen de verwijdering van de bomen aan het einde van het Ottomaanse rijk, toen Griekenland onafhankelijk werd van Turkije. Anderen traceren het tot de Tweede Wereldoorlog, toen de nazi's Griekenland bezetten en veel van haar infrastructuur verwoestten. Nog anderen spelden het op de Junta, die zeven jaar in de jaren vijftig en zestig regeerde na een militaire coup en die volgens historicus Yiannis Papadakis ook de naam veranderde van de favoriete koffie van de burgers van "Turks" in "Grieks" .”
Omonia-plein in 1900, versierd met palmen. (Afbeelding: MB-E / Flickr)
Onbewolkt in de tijd en ingehaald in de uitgebreide orale verteltraditie van Athene, gedraagt het verhaal zich als 'een soort van stedelijke legende', opgeschort tussen symbolische en actuele geschiedenis, zegt Khan-Dossos. Om te zien wat daaronder zou kunnen liggen, heeft ze samengewerkt met Nikos Thymakis, de oprichter en president van de Hellenic Palm Society. Thymakis, een tuinbouwer, wijst erop dat het niet per se een vendetta nodig heeft om een palm te doden. Gebrek aan water of gebrek aan zorg - beide neveneffecten van het soort gemeentelijke verwaarlozing dat gepaard gaat met tumultueuze tijden - zal het lukken. "Elke keer als ik onderzoek, blijkt de echte reden voor het verwijderen van de palmen veel praktischer dan symbolisch", zegt Khan-Dossos, zelfs als de gevolgen emotioneel zijn..
Neem de afdaling van het Omonia-plein, een centrale ontmoetingsplaats in Athene. Voor een korte periode rond het begin van de 20e eeuw was het Omonia-plein bedekt met palmbomen, die zich als reuzenverlichtende reuzen over de straten verspreidden. De palmen regeerden over het plein tot 1927, toen ze massaal werden ingesneden om plaats te maken voor ventilatieschachten voor een grote metrohalte. Nu is het plein, waar de volgende Biënnale van Athene zal worden gehouden, in wezen een betonnen plaat - ook al betekent het treintje daaronder dat het voor velen de eerste smaak van Griekenland is, inclusief nieuw binnengekomen vluchtelingen.
Dode palmen voor een Atheens ziekenhuis. (Foto: Ιωάννης Πρωτονοτάριος / Flickr)
Ondertussen, in een vreemde draai, decimeert een recentere en definitief symbolische beslissing de overgebleven palmen van Athene. Loop vandaag nog door de stad en je zult een aantal dode en stervende bomen zien, hun normaal trotse bladeren bruin en mismoedig of hun hoofden schoongebroken. Ze zijn ten prooi gevallen aan de invasieve rode palmtuimelaar, een klein formaat kever die gaten in palmbladeren knaagt. Deze snuitkevers werden waarschijnlijk in 2004 overgebracht, samen met palmen geïmporteerd uit Noord-Afrika om de Olympische Spelen een exotisch gevoel te geven voor atleten en toeristen. Dankzij de liftende kever "zijn al die bomen die geplant zijn op weg naar buiten", zegt Khan-Dossos, "en degenen die hier eerder waren lijden ook."
Tuinbouwers in Athene proberen te redden welke bomen er nog over zijn. In de tussentijd is Khan-Dossos hard aan het werken aan "Imagine a Palm Tree ...", een meeslepende muurschildering die de bovenste verdieping van de islamitische kunstcollectie van het Benaki Museum zal veranderen in een enorm bos van plafondhoge palmen. Ze hoopt dat de tentoonstelling, die loopt tot september, zal dienen als een ruimte voor mensen om palmen te bespreken - hun aanwezigheid, hun herkomst, hun komen en gaan, en alles wat ze impliceren.
"Stel je voor dat de vluchtelingen arriveerden en ze in een enorme palmtuin zaten", zegt Khan-Dossos. "Het zou heel anders zijn."
Naturecultures is een wekelijkse column die de veranderende relaties tussen de mensheid en wilde dingen onderzoekt. Heb je iets dat je bedekt (of onbedekt) wilt? Stuur tips naar [email protected].